چرا آمریکا دوباره به میز مذاکره برگشت؟
بعد از وقفه ایجاد شده در مذاکرات وین، جو بایدن از کانال‌های مختلف برای ایران پیام‌هایی ارسال و خود را مشتاق حصول توافق نشان داد که در نهایت به مذاکرات دوحه انجامید؛ این تغییر رویکرد رخ نداد مگر به خاطر دستاورد‌هایی که دولت سیزدهم در این مدت به آن نائل آمد.
به گزارش راهبرد معاصر، ۲۰ اسفند ماه سال ۱۴۰۰، «جوزپ بورل» مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از وقفه در مذاکرات وین برای رفع تحریم‌ها که ۶ دور آن در دولت دوازدهم و دور هفتم و هشتم در دولت سیزدهم برگزار شد، آن هم به دلیل اختلافاتی که پیش آمده بود، خبر داد. وی در این زمینه در توئیتی نوشت: به دلیل عوامل خارجی به وقفه در گفتگو‌های وین نیاز است. متن نهایی اساسا آماده و روی میز است. به‌عنوان هماهنگ‌کننده، من به همراه تیمم به ارتباط با همه اعضای برجام و ایالات متحده برای غلبه بر وضعیت فعلی و نهایی کردن توافق ادامه خواهم داد.
البته در این مدت (سه ماه و نیم) پیام‌ها بین ایران و آمریکا به واسطه انریکه مورا معاون بورل همچنان رد و بدل می‌شد. جوزپ بورل و آنگونه که امیرعبداللهیان نیز به آن اشاره کرد، برخی از وزرای خارجه اروپایی و منطقه هم اقدام به رد و بدل این پیام‌ها بین ایران و آمریکا کردند. در همین راستا بود که مورا در سال جدید خورشیدی و پس از وقفه ایجاد شده در مذاکرات، دو بار به تهران آمد و در نهایت در پی گفت‌وگوی تلفنی حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه و جوزپ بورل و دعوت امیرعبداللهیان از او برای سفر به تهران، نخستین سفر بورل به تهران در دولت سیزدهم انجام شد.
بورل در این سفر (چهارم تیر ماه) بعد از حدود چهار ساعت گفتگو که به گفته امیرعبداللهیان یک ساعت و نیم آن به صورت خصوصی و با حضور معاونان انجام شد، به همراه وزیر خارجه ایران به جمع خبرنگاران آمد و امیرعبداللهیان از آمادگی ایران برای از سرگیری مذاکرات در روز‌های آتی خبر داد و بورل هم ضمن ابراز خرسندی از این اتفاق گفت که علاوه بر ایران، آمریکا نیز با از سرگیری مذاکرات موافق است.
بورل همان شب در تهران اعلام کرد که این مذاکرات به احتمال زیاد در یکی از کشور‌های حوزه خلیج فارس به صورت غیرمستقیم و با تسهیل‌گری اتحادیه اروپا برگزار خواهد شد و در نهایت قطر عهده‌دار میزبانی این دور از مذاکرات شد. البته آنگونه که امیرعبداللهیان اعلام کرد عمان نیز تمایل خود را برای میزبانی این مذاکرات اعلام کرده بود، ولی در نهایت قطر عهده‌داری میزبانی این مذاکرات شد. سعید خطیب‌زاده سخنگوی سابق وزارت خارجه درباره این مذاکرات گفته بود: آنچه در مذاکرات انجام می‌دهیم اولا درباره ابعاد هسته‌ای نیست، چون ابعاد هسته‌ای یک بار جمع بندی شده و تنها درباره بخش‌های اختلافی است که در خصوص رفع تحریم‌ها باقی مانده است. آنچه انجام می‌شود فقط در مورد چند موضوع باقیمانده در حوزه رفع تحریم‌هاست ولذا هیچ چیزی به توافقات انجام شده در وین افزوده نخواهد شد و چیزی هم کاسته نخواهد شد.
مذاکراتی که دو روز (سه شنبه و چهارشنبه/ هفتم و هشتم تیر ماه) به طول انجامید و در همین راستا علی باقری مذاکره کننده ارشد جمهوری اسلامی ایران در رأس هیأتی به دوحه سفر کرد و عصر همان روز با مورا به گفتگو پرداخت.
* پیام‌هایی که بایدن مرتبا از کانال‌های مختلف برای ایران ارسال کرد
حسین امیرعبداللهیان سه شنبه شب هفتم تیر ماه و همزمان با روز نخست این مذاکرات در جمع دیپلمات‌ها و کارکنان سفارت ایران در ترکمنستان طی اظهاراتی گفت: بعد از صدور قطعنامه شورای حکام آژانس، آقای جوزپ بورل مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با من تماس داشت و درخواست کرد که برای خروج از بن بست مرحله کنونی راهکاری اندیشیده شود از آقای بورل خواستم به تهران بیاید و در تهران بیشتر با هم گفتگو کنیم. شنبه میزبان آقای بورل در تهران بودیم و جلسات فشرده‌ای را با آقای بورل داشتم. جلسه خصوصی در حدود یک ساعت و نیم با حضور آقایان بورل، باقری و مورا (معاون بورل) در دفتر کارم داشتم. گفتگو‌های خیلی جدی و روشن و شفافی را داشتیم و نهایت توافق کردیم از امروز (سه‌شنبه) مذاکرات مذاکره کننده ارشد ما در کشوری که در منطقه توافق می‌کنیم، برگزار شود. برای این مرحله از مذاکرات، قطر نسبت به فراهم کردن تسهیلاتی در کشورش ابراز تمایل کرده بود و عمان نیز چنین پیشنهادی را داشت، در نهایت در این مرحله دوستان ما در قطر هماهنگی برگزاری این نشست را برعهده دارند.
وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران ادامه داد: علیرغم اینکه آقای بایدن مرتبا از کانال‌های مختلف پیام‌هایی را برای ایران ارسال و تأکید می‌کند که من اراده جدی دارم برای اینکه به توافق برسیم، ولی ما هنوز در عمل چیزی جز رفتار‌های مبتنی بر فشار حداکثری دوره ترامپ در آمریکا را شاهد نیستیم. علیرغم اینکه لسان و زبان آقای بایدن متفاوت است، ولی در مرحله عمل باید ببینیم که در این مرحله از گفتگو‌ها چه مقدار ادعای آمریکایی‌ها نسبت به داشتن نیت و اراده جدی واقعی است.
وی گفت: ما جدی هستیم و از خطوط قرمز خود به هیچ وجه عبور نخواهیم کرد. خطوط قرمزی که در مذاکرات ترسیم شده در سطح سیاستگذاری و تصمیم گیری در کشور، مبتنی بر تامین حداکثری منافع ملی کشور است و این موضوعی است که نسل‌های بعدی نیز درباره آن قضاوت خواهند کرد. معتقدم اگر طرف آمریکایی نیت جدی داشته باشد و واقع بینانه برخورد کند، توافق در این مرحله و در این دور از مذاکرات در دسترس است.
علی باقری و مورا عصر روز چهارشنبه هشتم تیر ماه نیز با یکدیگر ملاقات کردند و در نهایت چهارشنبه خبر پایان این مذاکرات که از ابتدا هم اعلام شده بود دو روزه است، منتشر شد.
البته در این میان «ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت خارجه در اظهاراتی با بیان اینکه نظرات و پیشنهاد‌های عملیاتی ایران درباره موارد باقیمانده طرح و طرف مقابل نیز ملاحظاتش را ارائه کرد، گفت: در مورد ادامه مسیر و مرحله بعدی گفت‌وگوها، باقری و مورا در تماس خواهند بود.
* هیأت مذاکراتی ما آماده است که دوباره به طور سازنده وارد گفتگو شده تا به توافق برسیم
از سوی دیگر، «مجید تخت روانچی» سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل هم روز پنجشنبه در نشست شورای امنیت با بیان اینکه در مذاکرات دوحه که جدی و مثبت بود با جدیت عمل کردیم، گفت: طی رایزنی‌های فشرده ایران با هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا، آقای جوزپ بورل، ایران یک بار دیگر بر تمایل خود به ارائه راه‌حل‌های ابتکاری در مورد موضوعات باقیمانده و با امید به شکستن بن بست تاکید کرد. ما توافق کردیم که از طریق اتحادیه اروپا مذاکرات غیرمستقیم را با آمریکا داشته باشیم تا بر آخرین موانع در مذاکرات غلبه کنیم. ما در مذاکرات دوحه که جدی و مثبت بود با جدیت عمل کردیم. مانند گذشته، برای مرحله بعدی مذاکرات با هماهنگ کننده اتحادیه اروپا در تماس خواهیم بود. هیأت مذاکراتی ما آماده است که دوباره به طور سازنده وارد گفتگو شده تا به توافق برسیم. توپ در زمین آمریکا است و اگر آمریکا واقع بینانه عمل کند و قصد جدی خود را برای اجرای تعهداتش نشان دهد، توافق دور از دسترس نیست.
البته در این میان، شبکه خبری بلومبرگ به نقل از ۳ دیپلمات اروپایی گزارش داد مذاکرات رفع تحریم‌ها در دوحه قطر، پس از سفر رئیس جمهور آمریکا به غرب آسیا احتمالا دوباره از سر گرفته می‌شود.
براساس این گزارش، اینکه بعد از وقفه ایجاد شده در مذاکرات وین و پس از سه ماه و نیم، بایدن از کانال‌های مختلف برای ایران پیام‌هایی ارسال می‌کند و خود را مشتاق حصول توافق نشان می‌دهد، میسر نبود جز در پی دستاورد‌هایی که دولت سیزدهم در حدود یک سال گذشته به آن نائل شده است. از توسعه روابط همسایگی تا اولویت دادن به اقتصاد در مراودات خارجی. آنگونه که مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه پیش از این در اظهاراتی گفته بود: آیت الله رئیسی سیاست تعامل حداکثری با همسایگان را در صدر اهداف سیاست خارجی قرار داده و با جدیت موضوع تقویت تجارت خارجی در حوزه‌های نفتی و غیر نفتی را پیگیری می‌کند. سعید خطیب‌زاده سخنگوی سابق وزارت خارجه نیز ۲۹ فروردین در نشست هفتگی با خبرنگاران عنوان کرده بود: امروز روابط ما با ترکیه، عمان، عراق و برخی کشور‌های حوزه خلیج فارس و همچنین حوزه آسیای مرکزی و قفقاز از نظر آمار کمی رشد‌های بسیار زیادی داشته است. در سال گذشته (۱۴۰۰) بیش از یک و سه دهم میلیارد یورو حجم تجارت ما با عمان بوده است. روابط تجاری ما با ترکیه نزدیک به دو و نیم برابر شده است و با عراق و دیگر کشور‌ها نیز همین طور.
در همین راستا رفت و آمد‌هایی که در این مدت به تهران صورت گرفت به خصوص در ماه‌های ابتدایی سال جدید، حضور رئیس جمهور در نشست سازمان همکاری شانگ‌های در دوشنبه پایتخت تاجیکستان و پذیرش عضویت ایران در این سازمان، حضور مجازی در نشست بریکس پلاس و طرح درخواست ایران برای عضویت در این سازمان و حمایت چین و روسیه، حضور در نشست سران خزر در عشق آباد و سفر‌هایی که به روسیه و عمان انجام شد و پذیرایی از برخی مقامات در تهران، همه نمونه‌هایی از این دستاوردهاست.
حضور روسای جمهور سه کشور آسیای میانه (تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان)، «نیکلاس مادورو» رئیس جمهور ونزوئلا، بشار اسد رئیس جمهور سوریه، «شیخ تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر، «مصطفی الکاظمی» نخست‌وزیر عراق و دیگر مقامات و وزرای خارجه در سه ماهه اول سال جدید شمسی و رفت و آمد‌هایی که در این مدت صورت گرفت و اسنادی که امضا شد، همه مؤید این گفته سعید خطیب‌زاده سخنگوی سابق دستگاه دیپلماسی، است که «جمهوری اسلامی ایران مجددا جایگاه خودش را به عنوان هاب ترانزیتی منطقه به دست می‌آورد.»
از دیگر سو اینکه عربستان بعد از پنج دور گفتگو در سطح امنیتی، آمادگی خود را برای ارتقای مذاکرات با ایران در سطح دیپلماتیک اعلام می‌کند، از دیگر دستاورد‌ها در حوزه سیاست خارجی است که نشان می‌دهد بالاخره عربستان به این نتیجه رسیده که گفتگو و مفاهمه بین کشور‌های منطقه تنها مسیری است که باید آن را در دستورکار قرار داد. همانگونه که حسین امیرعبداللهیان در زمان رای اعتماد مجلس طی سخنانی گفت که مسلمانان جهان عربستان را سرزمین نزول وحی می‌شناسند و همکاری دو کشور مسلمان در منطقه بسیار ضروری است. البته درست است گفتگو‌های بین ایران و عربستان بعد از قطعی روابط دیپلماتیک در دی ماه ۱۳۹۴، در فروردین ۱۴۰۰ در سطح امنیتی در دولت دوازدهم کلید خورد؛ ولی این گفتگو‌ها در دولت سیزدهم هم ادامه یافت و دور پنجم هم در نخستین روز دومین ماه سال جدید شمسی برگزار شد.
از دیگر سو زمزمه‌هایی نیز در خصوص احتمال تحول در مناسبات ایران و مصر به گوش می‌رسد. آنچنان که حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه در دیدار با مصطفی الکاظمی در سفرش به تهران ضمن اعلام حمایت ایران از بازگشایی سفارتخانه‌ها در تهران و ریاض، تقویت مناسبات ایران و مصر را به نفع منطقه و جهان اسلام خواند./فارس